Een paar jaar geleden volgde ik een cursus praktische filosofie in Londen. Op ’n avond vroeg de leraar ons: ‘Kennen jullie een wijze politicus?’ Dertig mensen uit zestien verschillende landen keken elkaar aan, dachten diep en kwamen niet verder dan Mandela, Martin Luther King en Gandhi. Wijsheid is schaars in de politiek. Sindsdien heb ik zo nu en dan iets van Gandhi gelezen. Een paar lessen.
Gandhi geloofde in de eenheid van God; de beelden zijn verschillend, de namen zijn verschillend, maar God is één. Hij stelt:
“God is zeker één. Hij heeft geen tweede. Hij is overal. Hij is vormloos en ondeelbaar…. God heeft duizenden namen, of liever gezegd, hij is naamloos.”
Opvallend is dat zijn godsopvatting sterk lijkt op die van Spinoza. Volgens Spinoza is God causa sui, oorzaak van zichzelf en van ons; God heeft geen begin in de tijd en werkt in alles even hard.
Wat ik bijzonder vind van Gandhi is dat hij het beeld van de economische mens ruim honderd jaar geleden al ter discussie stelde. Hij weigerde de scheiding tussen economie en ethiek te erkennen. Gedurende zijn leven ontwikkelde Gandhi zijn eigen economische wetenschap: the last person first economics. Dit betekent dat een samenleving moet proberen de levensomstandigheden van het zwakste lid te verbeteren, en zich dus niet dient te focussen op economische groei. Nog een paar wijze lessen van Gandhi:
“We moeten in het leven de keuze maken of we anderen dienen of alleen onszelf dienen.”
“Zelfopgelegde beperking is geen dwang….. Het zijn experimenten die door het zelf aan het zelf worden opgelegd. Ze worden in vrijheid ondernomen en ze leiden tot vrijheid.”
“Goed en kwaad is onze eigen onvolmaakte taal. God staat boven goed en kwaad.”
“Discipline en beperking onderscheiden ons van het beest.”
“Richt je altijd op volledige harmonie van gedachte, woord en daad.”
“Dienstbaarheid is bedoeld voor zelfverwezenlijking.”
“We worden goddelijk in de mate waarin we geweldloosheid verwezenlijken; maar we worden nooit God.”
Als je in de problemen bent, denk dan wat een wijs mens zou doen, denk aan Gandhi. Wijsheid kan nog steeds.
Literatuur
Mahatma Gandhi, De weg naar God, 2010 (oorspronkelijk 1971)
Mahatma Gandhi, All men are brothers, 1958
Myriam van Reijnen, Spinoza, 2008
Martijn Jeroen van der Linden 