Een alternatief voor neoliberale mythen

Bij beleidsmakers op vrijwel ieder niveau, nationaal en internationaal, domineert nog steeds de gedachte dat de markt, ‘mits die goed functioneert’, wel zorgt voor oplossingen. Ondanks diverse crises zijn privatisering, deregulering en vrijhandel nog steeds de leidende principes. Dit is neoliberalisme ten top. Het denken in termen van geld is gaan overheersen in onze wereld. Geld is een doel geworden, terwijl het een middel zou moeten zijn om het economisch verkeer soepel te laten verlopen. Door de voortdurende focus op winstmaximalisatie en economische groei zijn geldwaarden mens- en natuurwaarden gaan overheersen. Dit moet anders. Efficiëntie uitgedrukt in geld is namelijk totaal iets anders dan energie-, materiaal- en tijdsefficiëntie.

Waarom is het zo moeilijk het neoliberale beleid te transformeren? Dit komt, omdat het neoliberalisme gebaseerd is op mythen en illusies en niet op feiten. Een paar voorbeelden. Het is een mythe te denken:

• de vrije markt gelijk staat aan vrijheid,
• dat het BBP een goede indicator is voor vooruitgang van de mens en de samenleving,
• dat een alsmaar hoger inkomen en een alsmaar hogere materiële consumptie mensen gelukkiger maken,
• dat de mens volstrekt autonoom en individualistisch is,
• dat de mens alleen maar rationeel denkt en handelt,
• dat er volledige en relevante informatie aanwezig is,
• dat onbeperkt privé eigendom noodzakelijk is voor persoonlijke ontplooiing,
• dat op de vrije markt kopers en verkopers te klein zijn om de prijs te beïnvloeden,
• dat economische groei leidt tot minder armoede,
• dat alleen geld ofwel winstmaximalisatie een incentive is tot handelen,
• dat mensen keuzevrijheid hebben en bijvoorbeeld altijd van baan kunnen veranderen,
• dat de onzichtbare hand altijd gelijk heeft,
• en dat er oneindige natuurlijke hulpbronnen zijn.

Neoliberalen gebruiken deze mythen om de realiteit te verdraaien, in te vullen en te kleuren. Het mag duidelijk zijn dat alleen de realiteit objectief is en dit niet de vorm van vrijheid is die wij willen. De enige echte vrijheid die wij kunnen realiseren is juist de bevrijding van dit soort mythen, van dit soort illusies, van dit soort irrationaliteit. Ik stel dat wij niet vrij zijn zolang de sociale orde wordt beheerst consumptie, zolang wij slechts onze wensen mogen projecteren op producten. Dit is een scheve vorm van vrijheid.

Gelukkig kunnen wij deze mythen doorbreken. Wij kunnen een alternatief dat gebaseerd is op feiten en andere principes implementeren. Hiervoor hebben wij leidende en sturende democratische instellingen op regionaal, nationaal en internationaal niveau nodig. Zij kunnen de spelregels veranderen en de macht van geld indammen.

Binnen de alternatieve economie dient de focus te liggen op:

• Welzijn. De kwaliteit van leven dient voorop te staan. Geld is slechts een middel om.
• Energie-, materiaal- en tijdsefficiëntie.
• Kringloopeconomie. C2C productcycli zijn op lange termijn noodzakelijk.
• Optimale schaal. Veel producten kunnen in de eigen regio gemaakt worden.
• Regionalisering / Think global, act local. Op regionaal niveau dienen mensen de vrijheid te krijgen (en te nemen) om de eigen leefomgeving in te richten.
• Experimenten met alternatieve geld-, ruil- en waardesystemen zijn noodzakelijk. Zo zal er uiteindelijk een beter systeem komen.
• Verkleinen van inkomensverschillen. Implementeren van een aardedividend (bestaanszekerheid voor iedereen) en maximum van verbruik (quotering).
• Een prijsbeleid waardoor prijzen recht doen aan alle kosten en schaarsten.
• Belasting niet op arbeid maar op verbruik van milieugebruiksruimte.
• Een geldsanering waardoor geld teruggebracht wordt tot de klassieke functies van ruilmiddel, rekeneenheid en oppotmiddel. Geld is niet bedoeld voor speculatie.

Deze blog is gebaseerd op op een langer artikel (pdf) dat ik eerder dit jaar samen met Lou Keune voor het Platform DSE schreef.