Verstarde machtsverhoudingen

Verstarde machtsverhoudingen zijn het belangrijkste probleem in onze samenleving: zij zorgen ervoor dat de strijd om vrijheid gestaakt wordt. Dit is niets nieuws, de Oude Grieken wisten al dat overheersing periculeus is. Zo werd van 506 tot 415 voor Christus in de Atheense democratie ostracisme toegepast om overheersing te voorkomen en de strijd voort te laten gaan. Ostracisme was een stemprocedure in de volksvergadering om politieke leiders die men te machtig vond voor tien jaar te verbannen. Het werkte heel eenvoudig: je kon de naam van een politiek leider op een stuk gebroken aardewerk schrijven, indien er minimaal 6.000 stuks waren beschreven, werd de persoon voor tien jaar verbannen uit Athene. Wel behield deze persoon zijn bezittingen en burgerrechten.

Laten we eens naar macht in onze eigen tijd kijken. Onmiddelijk valt op dat vele machtsverhoudingen verstard zijn. Met name economische machtsverhoudingen veranderen nauwelijks: sinds jaar en dag heersen dezelfde bedrijven in kernsectoren als energie, bankieren, transport en voedsel. In feite zijn vele markten oligopolies – een oligopolie is situatie waarin een klein aantal producenten de markt beheerst -. Wij kennen tegenwoordig zelfs vele bedrijven die zo machtig zijn dat zij too big to fail worden genoemd. Dit alles uiterst dubieus. Een quote van William Godwin (1756- 1836) om dit te verhelderen:

“De accumulatie van bezit ondermijnt de kracht van het denken, de vonk van het genie wordt erdoor gedoofd, het merendeel van de mensen verdrinkt daardoor in miezerige zorgen. De rijke verliest zo de beste en krachtigste drijfveer.”

Te grote partijen zijn dus het probleem; zij strijden niet, maar overheersen. Wat moet er gebeuren? Michel Foucault (1926 – 1984) merkt op:

“Je verzetten tegen overheersing, dat is vrijheid.”

Eigenlijk zou iedereen der Wille zur Macht moeten laten spreken. Indien dat gebeurt, is er geen onderdrukking meer, maar zijn er nog slechts machtsverhoudingen waarin eenieder constant de mogelijk heeft te ontsnappen. Een constante strijd om vrijheid betekent constante vrijheid. Het doel is niet dat iemand de beste wordt, maar het doel is voortdurende omkering van voorsprong, zodat mensen steeds hoger komen. Het is belangrijk te beseffen is dat de strijd moet blijven voortduren en dus kan niet gericht zijn op de vernietiging van de (tegenst)ander.

In mijn ogen is het ons gezamenlijke doel om een wereldgemeenschap van vrije individuen te stichten. Overheersing mag hierin geen rol spelen, want overheersing betekent een beperking van vrijheid. Wij mogen nooit vergeten dat macht en overheersing van elkaar verschillen. Macht zal altijd bestaan; het betreft de invloed die mensen in relaties op elkaar uitoefenen. Overheersing dient echter bestreden worden. Herbert Marcuse (1898 – 1979) stelt:

“Waar het om gaat is niet zozeer, wie er heerst, maar hoe men de heersenden beïnvloedt en onder controle brengt.”  

Vele denkers uit het verleden, zoals Heraclitus, Hobbes, Nietzsche, Freud, Schopenhauer en Darwin hebben de wereld voorgesteld als een gevecht om macht, in feite bedoelden zij dat iedereen vrijheid wil bereiken. Dit kan in een wereld waar machtsverhoudingen niet verstard zijn. Er moet nog veel veranderen om dit te bereiken, maar het moet.Wij zullen ook een manier vinden om economisch te machtigen aan te pakken.