Moraal prediken is makkelijk, moraal funderen moeilijk

In de geschiedenis van de mensheid hebben diverse mensen opgeroepen tot moraal. Confucius zei:

“De edele beweegt zich steeds zo, dat zijn gedrag te allen tijde als algemeen voorbeeld gesteld kan worden. Zijn handelswijze is zo, dat zij te allen tijde als algemene wet kan dienen; en hij spreek zo, dat zijn woord te allen tijde als algemene norm kan gelden.”

Ruim 2200 jaar later formuleerde Immanuel Kant zijn categorisch imperatief:

“Handel zo dat de maxime van je wil tegelijk als principe van wetgeving kan gelden.”

Een maxime is een individueel voorschrift. Volgens Kant heeft ieder mens de plicht om te handelen alsof de grondregel van zijn handelen door toedoen van zijn willen tot een algemene wet zou worden. Let wel, het is een plicht, niet verplicht. Kant stelde dat  zedelijk handelen alleen voor mensen mogelijk is, omdat wij het vermogen hebben om onszelf deze morele wet op te leggen. Het probleem met deze vorm van moraal is dat zij vrijblijvend is.

Telkens weer blijkt dat moraal prediken makkelijk en moraal funderen moeilijk is. Vele wijzen hebben de afgelopen eeuwen moraal gepredikt en gezocht naar normen in de natuur die wij  zouden kunnen gebruiken. Eindeloos is er nagedacht en gediscussieerd. Nooit is er iets verplichts gevonden, altijd bleef het vrijblijvend, zweverig, onuitvoerbaar. Anno 2012 is de situatie echter anders; wetenschap en technologie bieden ongekende mogelijkheden. Wij weten inmiddels hoeveel vierkante meters de Aarde heeft en wat het regeneratievermogen van de Aarde is. Ons Fair Earth Share is bekend. Dit wordt als volgt gedefinieerd:

“A Fair Earth Share is the amount of land each person would get if all the ecologically productive land on Earth were divided evenly among the present world population.”  

 In Kant’s woordgebruik: ieder mens mag zoveel natuurlijke hulpbronnen gebruiken voor zijn behoeftebevrediging mits zijn ecologische voetafdruk onder de gemiddelde biocapaciteit blijft. Het Fair Earth Share is een categorisch imperatief voor onze materiële behoeften. De komende decennia zullen wij op een of andere manier een consumptielimiet moeten implementeren om onze manier van denken te veranderen. Een consumptielimiet hoeft niet slecht te zijn. Krishnamurti zei:

“Vrijheid bestaat uit het erkennen van grenzen.”

Een consumptielimiet kan tevens samenwerking tussen mensen op gang bregen. Een limiet betekent namelijk dat het aantrekkelijk is om samen te werken om zo veel mogelijk binnen de limiet te kunnen doen. Samen gaan wij streven naar niet-verspillende luxe en comfort. Alle mensen zijn erbij gebaat dat grenzen worden geaccepteerd, de productcycli zo efficiënt en effectief mogelijk worden ingericht (liefst cradle-to-cradle) en wij een circulaire economie krijgen. Wij hebben anno 2012 de mogelijkheid moraal te funderen en een stap verder te komen. Het kan anders.