Panopticon

Panopticon is een documentaire van Peter Vlemmix over privacy. Hij laat zien hoe nieuwe technologieën onze privacy aantasten en dat wij daar vaak vrijwillig aan meewerken. De term Panopticon vind ik interessant. Panopticon komt van de filosoof Jeremy Bentham (1748-1832). Hij gebruikte de term voor een ronde gevangenis met een wachttoren in het midden.

Gevangenen worden in een Panopticon overheerst door ze constant het gevoel te geven dat ze bekeken en gecontroleerd worden, zonder dat ze zelf doorhebben of ze ook werkelijk bekeken en gecontroleerd worden. Ze weten niet of de bewaker werkelijk naar hen kijkt. De disciplinerende macht is dus constant aanwezig, maar onzichtbaar. Dit machtsprincipe werd en wordt nog steeds op veel plekken op verschillende manieren toegepast.

Michel Foucault (1926-1984) gebruikte de term panoptisme om aan te duiden dat het subject tot het principe van zijn eigen onderwerping wordt. Discipline, bewaking, inperking en training zijn volgens Foucault tegenwoordig de meest succesvolle vormen van machtsuitoefening. Niet geweld maar beïnvloeding van het innerlijk leven van het subject staat dus centraal.

Vlemmix wil ons attenderen op de afname van onze privacy en de gevolgen. Net als Foucault laat hij zien dat we gedisciplineerde subjecten zijn, maar dat dit niet betekent dat wij geheel onvrij zijn. Door ons te verdiepen in onze privacy kunnen we weten hoe we bestuurd worden en zeggen dat wij niet willen worden bestuurd zoals we nu worden bestuurd. Wij mogen – en moeten – bestaande concepten en machten ter discussie blijven stellen en aanpassen om vrijheid te behouden. In de documentaire wordt helder dat Nederlanders heel anders tegenover privacy staan dan Duitsers. Wij zijn wat laks volgens Vemmix. Het Duitse verleden houdt Duitsers scherp op aantasting van hun privacy. Of overdrijven zij?  Ik weet het niet. Oordeel zelf. Bekijk Panopticon.