Wildgroei

Deze blog is onderdeel van de blogtournee over het boek Wildgroei van Rob Hengeveld. In Wildgroei geeft Hengeveld een zeer uitgebreide analyse van het mondiale milieuvraagstuk. Zijn boodschap is eenvoudig samen te vatten: door explosieve groei van ‘wereldbevolking x consumptie per persoon’ vernietigen wij ons milieu. Hengeveld zijn oplossing is radicaal: verklein de wereldbevolking zo snel mogelijk.

Net als Hengeveld denk ik vaak na over de problematiek van overconsumptie. Hij doet dit als een wetenschapper. Ik benader dit soort vraagstukken doorgaans wat filosofischer. Twee punten, verantwoordelijkheid en transformatie, wil ik aanstippen om de belangrijke discussie die Hengeveld aansnijdt een stap verder te brengen.

Verantwoordelijkheid. De filosoof Martin Heidegger (1889 – 1976) schreef over geworpenheid. Hij stelde: “Ik tref mij aan als in de wereld geworpen; ik ben er in terecht gekomen.” Ofwel, ons bestaan overkomt ons. Wij hebben er niet voor gekozen. Dit roept de vraag op in welke mate wij verantwoordelijk zijn voor ons eigen leven en in het kader van Wildgroei voor het leven in de toekomst. Waarom zou ik mijzelf verantwoordelijk voelen voor mensen die leven over 10.000 jaar? Waarom zou het voorbestaan van de mensheid de belangrijkste waarde voor mij, het individu, zijn? Kan het in stand houden van de mensheid überhaupt een doel zijn?

Deze lastige vragen heb ik Hengeveld een aantal dagen geleden per mail gesteld. Hij reageerde enthousiast, mede omdat hij zelden dit soort vragen krijgt… Volgens Hengeveld ontslaat onze geworpenheid ons niet van onze verantwoordelijkheid. Hij haalde in zijn mail Sartre en de Beauvoir aan omdat deze denkers persoonlijke verantwoordelijkheid centraal stellen bij alle beslissingen, van minuut tot minuut, van groot tot klein. Wij zijn dus verantwoordelijkheid voor elke beslissing. Daarnaast schreef hij dat hij gelooft dat elke soort iets eigens heeft dat hem de moeite waard maakt voort te blijven bestaan. Gelukkig gaf hij meteen aan dat hij ook wel weet dat dat nooit zal gebeuren, tenslotte bestaat er nog zoiets als evolutie.

Hengeveld merkte in de mail ook nog op dat wanneer het om andere problemen gaat, bijvoorbeeld een van je naasten die in de problemen raakt, het relativerende argument  – dat we uiteindelijk toch allemaal zullen sterven – niet geldt. Wij kunnen volgens hem uiteindelijk alles weg relativeren, ook onszelf. Hier mogen we echter niet in doorschieten. Daar heeft hij een punt. Met name deze nihilistische houding zie ik als een serieuze bedreiging voor de mensheid. De grote vraag blijft toch of, en zo ja op welke wijze, mensen zichzelf verantwoordelijkheid kunnen maken voor het geheel. Het vraagstuk van het einde van de mensheid en onze verantwoordelijkheid daarvoor is wat mij betreft nog lang niet opgelost. Wildgroei is slechts een aanzet.

Transformatie. Naar mijn mening is Hengeveld’s oplossing, verkleining van de wereldbevolking, te voorbarig. Pas na een echte poging tot radicale transformatie van onze samenleving en onze geest zouden we tot dergelijke drastische maatregelen moeten overgaan. Allereerst dienen we met man en macht onze producten, gebouwen, processen, business modellen, systemen en manieren van leren opnieuw in te richten. Er zijn al ontelbare ideeën en kansrijke initiatieven. Het is zaak deze nu op te schalen.

Bovendien mogen we niet vergeten dat de mens potentieel superieur aan zichzelf is. Friedrich Nietzsche (1844 – 1900) meende dat de mens slechts een schakel is, een ontwikkelingsfase tussen een dier en de übermensch die we eigenlijk bedoeld zijn te worden. In zijn boek Also sprach Zarathustra schrijft Nietzsche: “de übermensch staat tot de mens als deze tot de aap” en “de mens is een koord gespannen tussen de übermensch en het dier”. De spanning tussen het dierlijke en het bovenmenselijke is altijd voelbaar in onze levens. We zijn verbonden met de natuur (die we aan het vernietigen zijn) en leven tegelijkertijd in een geestelijke wereld vol concepten. Velen hebben anno 2013 het idee dat het anders kan en zijn aan het werk om hun plannen te verwezenlijken. Ik denk dat een radicale transformatie van onze samenleving leidt tot een andere houding tot de natuur; juist het erkennen van de problematiek van overconsumptie en het bestaan van ecologische grenzen zou dus wel eens kunnen leiden tot een transformatie van ons bewustzijn.

Concluderend, Hengeveld zijn noodkreet is terecht. Zijn oplossing prematuur. Laten we in plaats van te praten over problemen en maatregelen, gezamenlijk streven naar het goede leven. Dit zou gebaseerd moeten zijn op zaken als vriendschap, respect, rechtvaardigheid, duurzame ontwikkeling en culturele vrijheid. Dit goede leven kan nu meteen geleefd worden en is een weg om het heersende nihilisme te overwinnen. Na het lezen van Wildgroei had ik het idee dat verantwoordelijkheid voor het goede leven met een omweg de boodschap van Hengeveld is. Alsof hij wilt dat je dit zelf bedenkt….