Martijn Jeroen van der Linden Economie

Het leven na economische groei

Afgelopen week stelde Partij voor de Dieren-lijsttrekker Marianne Thieme in een interview met nu.nl dat economische groei niet de oplossing, maar het probleem is. Dit klopt. Oneindige groei op een eindige wereld is onmogelijk. Economische groei botst met ecologische grenzen. Er is nog een andere reden waarom het kapitalisme en economische groei wankelen: kapitaal accumuleert niet meer. Peak money is een feit: de geldhoeveelheid heeft zijn maximale omvang bereikt en zal niet meer groeien. En een economisch systeem waarin kapitaal niet langer accumuleert is geen kapitalisme. Het kapitalisme is dus op zijn eind. Degrowth is er of we het nu willen of niet. Dit is enerzijds slechts nieuws, anderzijds biedt dit kansen: een beter economisch systeem is namelijk mogelijk.

Wat kunnen wij nu doen? Wij kunnen economische groei vervangen door zes basisprincipes van een duurzame en solidaire economie. Dit zijn:

  1. Objectieve schaarste (er zijn beperkte hulpbronnen)
  2. Mens- en natuurwaarden primair (financiële waarden secundair, geld is een middel en geen doel)
  3. Welzijn ≠ materiële rijkdom (rijkdom is mogelijk zonder materiële groei)
  4. Principe van duurzaamheid (Sustainable Development)
  5. Principe van ‘genoeg’ (Fair Earth Share)
  6. Principe van solidariteit (Ubuntu)

Wat kunnen politici doen? Een aantal aanbevelingen:

  1. Vervang economische groei door de zes basisprincipes van een duurzame en solidaire economie. Geef prioriteit aan herwaarderen (mens- en natuurwaarden boven financiële waarden) en herbalanceren (binnen ecologische limieten komen).
  2. Maak Degrowth, Stabiliseer en Groei beleid per consumptiegroep (sommigen bevolkingsgroepen overconsumeren, anderen onderconsumeren). Geef prioriteit aan herverdelen (verkleinen ongelijkheid) en omscholen.
  3. Stimuleer de zoektocht naar een andere economie. Geef prioriteit aan regionaliseren, het hervormen van het financiële en belastingsysteem en het democratiseren van de geldschepping.

Hoe ziet het leven na economische groei eruit? Ik denk beter. De kans is groot dat wij in een duurzame en solidarie economie minder hoeven te werken en meer tijd hebben voor familie, vriendschappen, sport, cultuur, onderwijs, ontspanning, etc. Wij zullen ecologische grenzen accepteren en zullen veel meer samenwerken. Werk zal beter verdeeld worden waardoor ongelijkheid zal afnemen. Dit maakt de samenleving veiliger en opener.

Kortom, de kansen zijn enorm. Het is dan ook de hoogste tijd dat meer politieke partijen zich uitspreken tegen economische groei en werkelijk kiezen voor een andere richting. Het kan (en moet) anders.

Martijn Jeroen van der Linden Filosofie

Wie bestrijden de ecologische crisis?

Er zijn twee soorten mensen die de ecologische crisis bestrijden. De eerste groep stelt dat milieuvriendelijke technieken en schone energie de ecologische crisis zullen oplossen. De tweede groep streeft een radicale transitie, een transformatie van onze cultuur, een ander wereldbeeld na; zij stellen dat de degradatie van de natuur pas zal stoppen indien onze filosofische en zelfs religieuze en spirituele wortels veranderen.

Wat is de heersende filosofische gedachte dan? In de westerse wereld heerst al eeuwenlang het idee dat de mens meester en bezitter van de aarde is. Momenteel klopt dit ook; wij heersen, wij zijn de destructieve heersers van de aarde die anderen soorten (en onze eigen soortgenoten) overrompelen. De grote vraag is hoe lang dit kan doorgaan. Wanneer gaan wij als individu en als groep beseffen dat wij onderdeel zijn van een geheel? Wij maken deel uit van de natuur, wij staan niet alleen tegenover de natuur, maar behoren ook tot de natuur. Wij zijn afhankelijk van de natuur en van elkaar.

Veel mensen maken momenteel nog één grote denkfout. Zij doen alsof producten duurzaam of onduurzaam zijn. Zij vergeten dat er helemaal geen duurzame producten en diensten bestaan.  Alleen meer duurzame. Voor alle producten en diensten zijn immers energie, ruimte en grondstoffen nodig. Dus hebben ze ook allemaal een ecologische voetafdruk. En al deze voetafdrukken samen zorgen ervoor dat de aarde overbelast is. Wij mogen het simpele feit dat elke consumptie productie vereist, die schaarse middelen verbruikt en enige vervuiling veroorzaakt, niet langer ontkennen. In de westerse wereld zullen wij onze levensstijl moeten veranderen om ons Fair Earth Share te leven. Dit wordt als volgt gedefinieerd:

“A Fair Earth Share is the amount of land each person would get if all the ecologically productive land on Earth were divided evenly among the present world population.”  

Wij gaan van een tijd van gelijkheid van kansen naar een tijd waarin het gaat om gelijkheid van gebruik. Pas indien beide groepen het Fair Earth Share als uitgangspunt nemen kan de ecologische crisis worden opgelost. Wij zullen moeten leren leven wat we prediken, anders is het een kansloze missie.

Voor degenen die meer willen weten over de ecologische voetadruk en overconsumpte raad ik het E-book Mijn hemel! Wat gebeurt er op aarde? van mijn PDSE-collega Jan Juffermans aan.

Martijn Jeroen van der Linden Economie, Filosofie, Kunst

De last van het geld

Deze slideshow vereist JavaScript.

Ik trof mij aan in een geldwereld. Ik ben erin terechtgekomen. Ik kan er niet uit. ‘Waarom draait mijn leven om geld?’ vraag ik mij geregeld af. ‘Waarom mag ik zonder geld niet meespelen?’ Zonder geld geen eten, geen huis, geen land, geen energie, geen vervoer, geen kleding en soms zelfs geen water. Zonder geld niets. Het geldsysteem heeft mij gegijzeld. Ik moet mee met de logica van het geld, zoals een aangelijnde hond mee moet met zijn baasje. Wat rest mij als geldhond anders dan een zoektocht naar de waarheid van geld te beginnen?

Deze tekeningen heb ik gemaakt om de druk van geld uit te beelden. We gaan gebukt onder deze druk. Vele medemensen hebben geldzorgen. Een kleine groep baseert zijn macht op geld. Geld maakt het mogelijk macht door tijd en ruimte te verplaatsen. Enerzijds kan ik stellen dat geld het leven op aarde gemakkelijker maakt; geld is een prima ruilmiddel. Anderzijds ontstaat door de combinatie van geld en eigendom de mogelijkheid elkaar uit te baten. Geld is dus niet alleen een bindmiddel, maar ook een uitbuitingsmiddel. Ik kan anderen inhuren om aan de waardevermeerdering van mijn privé-eigendom te werken. Dit trucje is de meest voorkomende vorm van uitbuiting op aarde en staat feitelijk vrijheid van alle mensen in de weg

Inmiddels weet ik dat geld minstens twee illusies met zich meebrengt. De eerste bestaat erin dat we geneigd zijn de waarde van dingen af te meten aan hun prijs; de tweede is dat we niet goed de waarde van dingen beseffen wanneer ze geen prijs hebben. Het is anno 2012 glashelder dat wij niet in staat zijn de ecologische en sociale waarde van een product of dienst in monetaire eenheden uit te drukken. De waarde uitgedrukt in geld misleidt ons.

Het is dus een illusie te denken dat geld ons kan vertellen wat goed en slecht is. Een positieve business case zegt niets. Wij zijn vergeten dat geld slechts een middel is en zelf geen intrinsieke waarde heeft. Een voorbeeld: alleen in geld uitgedrukt is het efficiënt paperclips, kerstballen en kleding te fabriceren in China en deze vervolgens naar Europa te transporteren. Qua tijd, materie en energie zijn deze productieketens uiterst verspillend. Ik stel dat de geldefficiëntie de afgelopen paar honderd jaar is gestegen, omdat wij ons hierop gefocust hebben, maar dat de tijd-, materie- en energie-efficiëntie – die veel belangrijker zijn – de afgelopen decennia zijn gedaald. Nagenoeg al onze productieketens zijn anno 2012 verspillend. En dus oneconomisch.

Samengevat, marktprijzen geven niet weer wat iets waard is. Het is simpelweg onmogelijk om alle ecologische en sociale kosten toe te rekenen aan de prijs van een product of dienst. De conclusie is dan ook genadeloos: het huidige geld is waardeloos om waarden uit te drukken. Laten we dus niet langer gebukt gaan onder de last van dit middel, maar andere waardesystemen ontwikkelen. Het kan (en moet) anders!

Martijn Jeroen van der Linden Economie, Filosofie

The Story of Change

The Story of Change is het nieuwste filmpje van Annie Leonard en the Free Range Studios. Wereldwijd zijn hun filmpjes zeer bekend. Minstens 15 miljoen mensen hebben de Story of Stuff gezien (zie onder) en ook bovenstaand filmpje wordt weer vaak bekeken.

In het kort: het is een pleidooi voor duurzaamheid en tegen overconsumptie; een lineair systeem op eindige planeet is onmogelijk. Ofwel:

 “We are using too much stuff.”

Check it. Ook de website. Be informed. Het kan (en moet) anders.

Martijn Jeroen van der Linden Economie, Filosofie

De mythe van economische groei

Politici en beleidseconomen prediken doorgaans economische groei. Dit is curieus, omdat wij natuurlijke hulpbronnen uitputten en vervuilen. Het constant streven naar  groei leidt tot steeds meer consumptie en dus steeds meer gebruik van natuurlijke hulpbronnen en energie. Dat is logisch. Het beleid van BBP-groei lost dus niet langer iets op, maar brengt ons tegenwoordig juist in gevaar. Gelukkig zijn er steeds meer mensen die dit inzien en nadenken over degrowth en over economische alternatieven. Twee jaar geleden was ik op de degrowth conferentie in Barcelona, dit jaar is er een conferentie in Venetië (19-23 september). Een aanrader.

Wat is de kern van het probleem? Onze welvaart en ons welzijn kunnen niet worden afgemeten aan het BBP. Dit is niets nieuws. Robert Kennedy zei 44 jaar geleden:

“Het bruto binnenlands product omvat luchtvervuiling en reclame voor sigaretten en de ambulances die op de snelwegen verkeersslachtoffers weghalen omvat. Het rekent de speciale sloten voor onze deuren mee en ook de gevangenissen voor de mensen die ze stukmaken. Het bruto binnenlands product omvat de vernietiging van de cederwouden en de dood van Lake Superior. Het neemt toe met de productie van napalm en raketten en kernkoppen. Het houdt geen rekening met de gezondheid van onze gezinnen, de kwaliteit van het onderwijs of het genoegen dat we aan spelen beleven. Het is net zo onverschillig voor de properheid van onze fabrieken als voor de veiligheid van onze straten. Het telt niet de schoonheid van onze poëzie mee of de kracht van onze huwelijken, noch de intelligentie van het publieke debat of de integriteit van ambtenaren… het meet kortom alles, behalve dat wat het leven de moeite waard maakt.”

Het is de hoogste tijd groei anders en breder te definiëren. Wij moeten toe naar economisch modellen die niet gebaseerd zijn op groei. Wij moeten toe naar een ‘steady state economy’. Daarin hebben cultuur, recreatie, scholing, sociale relaties, wederzijdse zorg, reparatie, regionale zelfvoorziening, gesloten productieketens en zoveel mogelijk eigen voedselproductie een dominante plaats.

Betekent dit het einde van ontwikkeling? Ik denk van niet. Menselijke ontwikkeling is in ontwikkelde landen zelfs waarschijnlijker in een ‘steady-state economy’ dan in een groeiende economie. Mensen hoeven in een ‘steady-state economy’ bij een stijging van de productiviteit immers steeds minder lang te werken. Er komt op deze manier meer gelegenheid voor cultuur, ontspanning, onderwijs, sport, morele en sociale ontwikkeling.

Het is een kwestie van durven te kiezen voor een andere richting. Helaas zijn de meeste politici laf; zij volgen de wensen van financiële markten, luisteren naar rating agencies en de dogmatische adviezen van klassieke beleidseconomen.  Eigenlijk zouden alle politici – of nog liever wij allemaal – naar de degrowth conferentie in Venetië moeten gaan. Degrowth overkomt ons nu al. Wij kunnen er beter bewust voor kiezen.

Aanbevolen literatuur

Doorgaan met het lezen van “De mythe van economische groei”

Martijn Jeroen van der Linden Filosofie, Kunst

Moderne architectuur is misdadig

Deze slideshow vereist JavaScript.

Regelmatig verbaas ik mij over de hoeveelheid lelijke en leegstaande gebouwen in Nederland. Hoe heeft het in hemelsnaam zo ver kunnen komen dat dit soort monsterachtige bouwwerken ons landschap bepalen? Winston Churchill zei ooit:

“We shape our buildings; thereafter they shape us.”

Wat hebben we weinig geleerd van zijn wijze woorden. Het is de afgelopen decennia helemaal fout gegaan. Waarom? Alles stond in het teken van nut; alles moest op de eerste plaats nuttig zijn en geld opleveren. Daarom is alles zo lelijk geworden. En omdat zoveel gebouwen nu zo lelijk zijn, hebben wij zoveel leegstand. Niemand wil in dit soort monsters wonen of werken. Deze panden zijn gemaakt door vandalen voor vandalen. Hoe zouden de architecten zich nu voelen?

Ik stel dus dat moderne architectuur geregeld een misdaad tegen schoonheid is. De meest eenvoudige oplossing lijkt slopen. Helaas blijkt uit diverse onderzoeken dat dit ook misdadig is. Slopen is een ecologische misdaad: de afbraak van een oud pand en de bouw van een nieuw pand vragen zoveel energie dat het vele decennia duurt eer een nieuw pand een milieuvoordeel oplevert. Kortom, een milieuvriendelijk pand is een gebouw dat er al staat. We hebben dus echt een probleem. Slopen is ecologisch onverantwoord, niet slopen esthetisch onverantwoord.

Het doel van architectuur zou duurzame bouw moeten zijn. Oude dorpen en oude binnensteden stralen kracht uit. Hier is eeuwenoude kennis succesvol gebruikt. Zij zijn niet alleen duurzaam, maar vaak ook prachtig. Niets blijkt nuttiger dan het onnuttige: schoonheid. Dus weg met het nut, op de schoonheid!

Martijn Jeroen van der Linden Economie

Overconsumption and excess leverage

 This message is in English for my foreign friends. Two great talks by Andrew Sheng, Chief Adviser to the China Banking Regulatory Commission. He argues that the environmental crisis and financial crisis have one origin: excess consumption of global resources financed by excess leverage. He is right. It is strange that there are no limits on leverage and credit creation in a world with limited natural resources. And it is obvious that the planet simply cannot support 3 billion people in Asia living European lifestyles.

Sheng is not affraid, candid and realistic. In the first talk he speaks about financial Godzilla’s: banks that are too big to fail. He states that you can’t solve a debt crisis with more debt and that financial Godzilla’s nowadays have a free lunch. The idea of a free market is a myth! Well said Andrew!

Doorgaan met het lezen van “Overconsumption and excess leverage”

Martijn Jeroen van der Linden Economie

Make Finance Work

Filmpje waarin helder wordt uitgelegd waarom het monetair maken van de natuur niet de oplossing is voor de crises. De logica van financiële markten is simpelweg niet bruikbaar om sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid te realiseren. Gelukkig zijn er alternatieve economische systemen. Deze verdienen ruimte. Het is tijd dat politici, economen en topbestuurders dit gaan beseffen.

Martijn Jeroen van der Linden Economie

Tim Jackson

Sterke speech van Tim Jackson. Eigenlijk zou zijn boek Prosperity without Growth (2010) verplichte kost moeten zijn voor elke econoom, elke politicus, elke beleidsmaker, elke bestuurder, in feite elk mens.  Hij laat goed onderbouwd een ander gedeelte van de waarheid zien. Vreemd genoeg wordt je op de universiteit enkel binnen het dogma van economsiche groei opgeleid.

 In zijn boek en in dit filmpje stelt Jackson terecht dat de huidige visie van sociale vooruitgang, ofwel groei van het Bruto Binnenlands Product, fundamenteel onhoudbaar is. De grote vraag is waarom Rutte, de Jager, Merkel en Obama dit niet inzien. Zij negeren ecologische limieten en riskeren hiermee de toekomst van de mensheid. Is het zo moeilijk om te beseffen dat welvaart zonder groei mogelijk is? Dat BBP groei niet nodig is om gelukkig te zijn?

Er zijn betere alternatieven voorhanden. Een andere richting moet en kan. Het is een kwestie van andere waarden waarderen.