Gisteren (10 november 2012) was ik te gast bij de Club van Hemmen. Deze club van humanisten probeert maatschappelijke thema’s te koppelen aan persoonlijke verantwoordelijkheid. Het thema van deze dag was ‘hebben of zijn?’ Mij was gevraagd iets te vertellen over de rol van bezit in onze economische orde en mogelijke alternatieven.
Huisfilosoof Bart Petersen trapte af met een betoog aan de hand van Erich Fromm en Peter Sloterdijk. In 1976 benoemde Fromm in zijn boek To have or to be het einde van de belofte van oneindige vrijheid, oneindige materiële groei en de overheersing op de natuur. Hij voorspelde dat de mens door zijn radicaal hedonisme en zijn mensbeeld van de homo economicus zou gaan botsen met de natuur en zijn medemens. Hierdoor zou volgens hem de noodzaak voor een grondige aanpassing ontstaan: van ‘hebben’ naar ‘zijn’. Dit zijn voor de mens in essentie twee zeer verschillende bestaanswijzen. Het ‘hebben’ gaat om dingen. Het ‘zijn’ om mensen. In 2009 publiceerde Peter Sloterdijk Du mußt dein Leben ändern. In dit boek komt hij met een nieuw mensbeeld: de oefenende mens. Volgens Sloterdijk is het kenmerkend voor de mens dat hij boven zijn beperkingen uit kan groeien. Wij kunnen niet anders dan ons aanpassen. Ook de mondiale ecologische crisis kunnen wij door dagelijks te oefenen bedwingen.
Na Bart’s boeiende inleiding heb ik een uur lang gepraat over economie en eigendom. Met name de relatie tussen geld en eigendom is volgens mij cruciaal in onze economische orde; ze zijn voor elkaar inwisselbaar en verstreken elkaar. Door de crises en de scheve verdeling van consumptie en eigendom ontkomen we er in 2012 niet aan het verdeelmechanisme geld ter discussie te stellen. Uiteindelijk dienen we ook eigendom te herdefiniëren Eigendom ter discussie stellen is echter gevaarlijk, omdat privaat eigendom (‘hebben’) centraal staat in ons huidige economisch systeem. Toch veranderen eigendomsverhoudingen langzaam; Greenwheels, Openoffice, Wikipedia, Airbnb zijn allemaal voorbeelden. Wij zijn aan het oefenen. Op systeemniveau is een doorbraak naar ‘zijn’ echter nog ver weg. De Ecobalans is een mogelijk alternatief. Voor meer informatie, zie de sheets over Economie en Eigendom.
Daarna woonde ik een workshop bij over het hedonisme van Epicurus met de centrale vraag: kan hedonisme een basis geven voor een duurzaam leven? In eerste instantie lijkt dit een vreemde stelling, maar Epicurus zijn hedonisme is anders dan ons huidige radicale hedonisme; zijn hedonisme is doordacht. Zijn belangrijkste deugden waren: vriendschap, soberheid, rechtvaardigheid en zelfredzaamheid. Hij pleitte voor het genieten van wat er is. Michel Onfray probeert met l’Université populaire du Goût deze vorm van genieten te herintroduceren. Op zijn volksuniversiteit van de smaak worden muziek, filosofie, theater, film, eten, drinken, samenzijn en genieten met elkaar verbonden. Dit hedonisme kan volgens mij duurzaam leven ondersteunen. Genieten mag. Duurzaam leven is geen straf, maar zelfs een vorm van genieten. Door ons te focussen op ‘zijn’ en niet op ‘hebben’ kunnen we het huidige radicaal hedonisme vervangen door het hedonisme van Epicurus en minder afhankelijk worden van spullen voor ons geluk. Het kan anders. Het kan beter.
Martijn Jeroen van der Linden 