Een paar maanden geleden ontmoette ik Herman Gels voor de eerste keer. Sindsdien hebben we een aantal keer van gedachten gewisseld over geld, bankieren en economisch denken. Deze blog gaat over zijn nieuwe boek getiteld Kapitalisme 3.0: voor een menswaardiger samenleving. In dit toegankelijk geschreven boek pleit hij voor radicale verandering en spoort hij ondernemers aan zelf in actie te komen, en niet (langer) te achten op de politiek, de banken en de wetenschap. Het boek is te koop via Van Stockum internetboekhandel en bol.com; de pfd is gratis beschikbaar.
“Bij structurele onevenwichtigheden moeten we”, volgens Gels, “niet de economische verschijnselen zelf, maar primair onze eigen ideeën en opvattingen herzien” (p131). In dit boek onderzoekt Gels onze opvattingen over neoklassiek economisch denken, markten en geld. Hij uit met name fundamentele kritiek op het huidige marktfundamentalisme. Zijn kritiek is grotendeels gebaseerd op het werk van George Soros. Deze belegger en filantroop heeft onder andere gesteld dat “een van de ernstige tekortkomingen van het mondiale kapitalistische stelsel is dat het marktmechanisme het profijtbeginsel heeft laten doordringen tot terreinen waar het eigenlijk niet thuishoort” (geciteerd in Gels 2015: 206).
Zowel Soros als Gels stellen dat het huidige marktfundamentalisme naïef en onlogisch is, en dat monetaire waarden geen adequate basis vormen voor sociale cohesie. We moeten dus op zoek naar een nieuwe basis. Gels vindt deze basis bij de werken van Rudolf Steiner (1861-1925) en diens sociale driegeleding. Het centrale vertrekpunt van deze maatschappijvisie is een scheiding van het geestesleven, het rechtsleven en het economisch leven. Deze drie gebieden dienen vervolgens gebaseerd te worden op verschillende beginselen. Volgens Steiner en Gels hoort het vrijheidsbeginsel thuis in het geestes- of culturele leven; het gelijkwaardigheidsbeginsel in het rechts- of sociale leven; en het broederlijkheidsbeginsel in het economische of materiële leven. Deze driegeleding met bijbehorende beginselen is de basis van de door Gels aangedragen oplossing.
Vervolgens stelt Geld dat geld veel meer is dan een ruilmiddel. Geld is “een vorm van levensenergie voor het sociale organisme” (p141). Geld moet circuleren binnen en tussen de verschillende gebieden van de maatschappij, en dient te metamorfoseren van kopen, via lenen, in schenken. Om een menswaardiger samenleving te bereiken, dienen we, volgens Gels, inzicht te krijgen in geldstromen. Op deze manier kunnen we evenwicht en gezondheid van het sociale organisme bevorderen of zelfs herstellen.
Na dit politieke en macro economische verhaal, richt Gels zich (in mijn ogen wat plots) tot ondernemers. Zij kunnen verandering realiseren. Gels stelt voor om een kwalitatief ordeningsprincipe toe te voegen aan de huidige, kwantitatieve, balans en resultatenrekening. Dit zou niet alleen leiden tot een andere beeld van de financiële werkelijkheid, maar ook tot andere beslismomenten en beslissingen. Gels stelt voor een materiële deelbalans gericht op objecten en goederen, een sociale deelbalans gericht op afspraken en een culturele deelbalans gericht op ontwikkelingen te introduceren. Elke deelbalans moet afzonderlijk in evenwicht zijn. In detail legt Gels uit hoe deze deelbalansen en resultatenrekening eruit zouden kunnen zien.
Vervolgens keert Gels terug naar politiek en macro economie, en stelt hij enkele radicale maatregelen voor. Zo oppert hij handel in BV’s, NV’s en andere rechtsvormen grondwettelijk te verbieden (p255), een maximum hoogte voor privévermogen en een maximum looptijd voor privévermogen in te voeren (p270), aandelenbeurzen inclusief flitshandel op te heffen (p270), de overgang naar één wereldvaluta te bevorderen (p271) en een behoefte inkomen te implementeren (p272). Voor de meeste van ons zullen dit (te) radicale voorstellen zijn; echter, voor degenen die op zoek zijn naar een nieuw economisch paradigma zijn het interessante openingen.
In het algemeen ben ik het met Gels eens; namelijk, een alternatief voor neoklassieke economisch denken dient ontwikkeld te worden. De mens is geen homo economicus die altijd doelbewust en rationeel in eigen belang handelt en zijn nut voortdurend probeert te maximaliseren. Pas indien we een economisch paradigma hebben dat gebaseerd is op een realistischer beeld van de mens, lijkt de volgende stap in menselijke ontwikkeling mogelijk. Kapitalisme 3.0 is een aanzet om tot een ander paradigma te komen. Ik ben het zeker niet met alle afzonderlijke voorstellen eens, maar denk wel dat Gels zijn denkbeelden meer aandacht en onderzoek verdienen. Ook ben ik zeer benieuwd of de drie deelbalansen in de praktijk werken voor ondernemers. Indien u praktijkvoorbeelden kent, hoor ik het graag.
Martijn Jeroen van der Linden 