Martijn Jeroen van der Linden Economie

Een alternatief voor neoliberale mythen

Bij beleidsmakers op vrijwel ieder niveau, nationaal en internationaal, domineert nog steeds de gedachte dat de markt, ‘mits die goed functioneert’, wel zorgt voor oplossingen. Ondanks diverse crises zijn privatisering, deregulering en vrijhandel nog steeds de leidende principes. Dit is neoliberalisme ten top. Het denken in termen van geld is gaan overheersen in onze wereld. Geld is een doel geworden, terwijl het een middel zou moeten zijn om het economisch verkeer soepel te laten verlopen. Door de voortdurende focus op winstmaximalisatie en economische groei zijn geldwaarden mens- en natuurwaarden gaan overheersen. Dit moet anders. Efficiëntie uitgedrukt in geld is namelijk totaal iets anders dan energie-, materiaal- en tijdsefficiëntie.

Waarom is het zo moeilijk het neoliberale beleid te transformeren? Dit komt, omdat het neoliberalisme gebaseerd is op mythen en illusies en niet op feiten. Een paar voorbeelden. Het is een mythe te denken:

  • de vrije markt gelijk staat aan vrijheid,
  • dat het BBP een goede indicator is voor vooruitgang van de mens en de samenleving,
  • dat een alsmaar hoger inkomen en een alsmaar hogere materiële consumptie mensen gelukkiger maken,
  • dat de mens volstrekt autonoom en individualistisch is,
  • dat de mens alleen maar rationeel denkt en handelt,
  • dat er volledige en relevante informatie aanwezig is,
  • dat onbeperkt privé eigendom noodzakelijk is voor persoonlijke ontplooiing,
  • dat op de vrije markt kopers en verkopers te klein zijn om de prijs te beïnvloeden,
  • dat economische groei leidt tot minder armoede,
  • dat alleen geld ofwel winstmaximalisatie een incentive is tot handelen,
  • dat mensen keuzevrijheid hebben en bijvoorbeeld altijd van baan kunnen veranderen,
  • dat de onzichtbare hand altijd gelijk heeft,
  • en dat er oneindige natuurlijke hulpbronnen zijn.

Neoliberalen gebruiken deze mythen om de realiteit te verdraaien, in te vullen en te kleuren. Het mag duidelijk zijn dat alleen de realiteit objectief is en dit niet de vorm van vrijheid is die wij willen. De enige echte vrijheid die wij kunnen realiseren is juist de bevrijding van dit soort mythen, van dit soort illusies, van dit soort irrationaliteit. Ik stel dat wij niet vrij zijn zolang de sociale orde wordt beheerst consumptie, zolang wij slechts onze wensen mogen projecteren op producten. Dit is een scheve vorm van vrijheid.

Gelukkig kunnen wij deze mythen doorbreken. Wij kunnen een alternatief dat gebaseerd is op feiten en andere principes implementeren. Hiervoor hebben wij leidende en sturende democratische instellingen op regionaal, nationaal en internationaal niveau nodig. Zij kunnen de spelregels veranderen en de macht van geld indammen.

Binnen de alternatieve economie dient de focus te liggen op:

Doorgaan met het lezen van “Een alternatief voor neoliberale mythen”

Martijn Jeroen van der Linden Economie, Filosofie, Kunst

De last van het geld

Deze slideshow vereist JavaScript.

Ik trof mij aan in een geldwereld. Ik ben erin terechtgekomen. Ik kan er niet uit. ‘Waarom draait mijn leven om geld?’ vraag ik mij geregeld af. ‘Waarom mag ik zonder geld niet meespelen?’ Zonder geld geen eten, geen huis, geen land, geen energie, geen vervoer, geen kleding en soms zelfs geen water. Zonder geld niets. Het geldsysteem heeft mij gegijzeld. Ik moet mee met de logica van het geld, zoals een aangelijnde hond mee moet met zijn baasje. Wat rest mij als geldhond anders dan een zoektocht naar de waarheid van geld te beginnen?

Deze tekeningen heb ik gemaakt om de druk van geld uit te beelden. We gaan gebukt onder deze druk. Vele medemensen hebben geldzorgen. Een kleine groep baseert zijn macht op geld. Geld maakt het mogelijk macht door tijd en ruimte te verplaatsen. Enerzijds kan ik stellen dat geld het leven op aarde gemakkelijker maakt; geld is een prima ruilmiddel. Anderzijds ontstaat door de combinatie van geld en eigendom de mogelijkheid elkaar uit te baten. Geld is dus niet alleen een bindmiddel, maar ook een uitbuitingsmiddel. Ik kan anderen inhuren om aan de waardevermeerdering van mijn privé-eigendom te werken. Dit trucje is de meest voorkomende vorm van uitbuiting op aarde en staat feitelijk vrijheid van alle mensen in de weg

Inmiddels weet ik dat geld minstens twee illusies met zich meebrengt. De eerste bestaat erin dat we geneigd zijn de waarde van dingen af te meten aan hun prijs; de tweede is dat we niet goed de waarde van dingen beseffen wanneer ze geen prijs hebben. Het is anno 2012 glashelder dat wij niet in staat zijn de ecologische en sociale waarde van een product of dienst in monetaire eenheden uit te drukken. De waarde uitgedrukt in geld misleidt ons.

Het is dus een illusie te denken dat geld ons kan vertellen wat goed en slecht is. Een positieve business case zegt niets. Wij zijn vergeten dat geld slechts een middel is en zelf geen intrinsieke waarde heeft. Een voorbeeld: alleen in geld uitgedrukt is het efficiënt paperclips, kerstballen en kleding te fabriceren in China en deze vervolgens naar Europa te transporteren. Qua tijd, materie en energie zijn deze productieketens uiterst verspillend. Ik stel dat de geldefficiëntie de afgelopen paar honderd jaar is gestegen, omdat wij ons hierop gefocust hebben, maar dat de tijd-, materie- en energie-efficiëntie – die veel belangrijker zijn – de afgelopen decennia zijn gedaald. Nagenoeg al onze productieketens zijn anno 2012 verspillend. En dus oneconomisch.

Samengevat, marktprijzen geven niet weer wat iets waard is. Het is simpelweg onmogelijk om alle ecologische en sociale kosten toe te rekenen aan de prijs van een product of dienst. De conclusie is dan ook genadeloos: het huidige geld is waardeloos om waarden uit te drukken. Laten we dus niet langer gebukt gaan onder de last van dit middel, maar andere waardesystemen ontwikkelen. Het kan (en moet) anders!