Martijn Jeroen van der Linden Filosofie

Wildgroei

Wildgroei

Deze blog is onderdeel van de blogtournee over het boek Wildgroei van Rob Hengeveld. In Wildgroei geeft Hengeveld een zeer uitgebreide analyse van het mondiale milieuvraagstuk. Zijn boodschap is eenvoudig samen te vatten: door explosieve groei van ‘wereldbevolking x consumptie per persoon’ vernietigen wij ons milieu. Hengeveld zijn oplossing is radicaal: verklein de wereldbevolking zo snel mogelijk.

Net als Hengeveld denk ik vaak na over de problematiek van overconsumptie. Hij doet dit als een wetenschapper. Ik benader dit soort vraagstukken doorgaans wat filosofischer. Twee punten, verantwoordelijkheid en transformatie, wil ik aanstippen om de belangrijke discussie die Hengeveld aansnijdt een stap verder te brengen.

Verantwoordelijkheid. De filosoof Martin Heidegger (1889 – 1976) schreef over geworpenheid. Hij stelde: “Ik tref mij aan als in de wereld geworpen; ik ben er in terecht gekomen.” Ofwel, ons bestaan overkomt ons. Wij hebben er niet voor gekozen. Dit roept de vraag op in welke mate wij verantwoordelijk zijn voor ons eigen leven en in het kader van Wildgroei voor het leven in de toekomst. Waarom zou ik mijzelf verantwoordelijk voelen voor mensen die leven over 10.000 jaar? Waarom zou het voorbestaan van de mensheid de belangrijkste waarde voor mij, het individu, zijn? Kan het in stand houden van de mensheid überhaupt een doel zijn?

Doorgaan met het lezen van “Wildgroei”

Martijn Jeroen van der Linden Filosofie

Revolutie

Steeds meer mensen beseffen dat er op een groot aantal terreinen een radicale verandering nodig is. Het woord revolutie valt steeds vaker. Het woord heeft echter wel zijn klassieke betekenis verloren. De kans dat het volk zich keert tegen een reactionaire heersende klasse lijkt mij miniem. Allemaal hebben wij simpelweg te veel te verliezen en daardoor is het niet erg aantrekkelijk om in opstand te komen.

Opvallend vind ik het dat politieke partijen tegenwoordig geen fora meer zijn om onze zorgen te uiten. Politici weten de problemen zelfs niet eens te benoemen. In feite is dit ook onmogelijk; iedere partij wordt binnen het huidige systeem ‘gedwongen’ te beloven dat de toekomst beter zal worden, omdat niemand gaat stemmen op een partij die zegt dat iedereen in Nederland overconsumeert en dat wij allemaal drastisch minder natuurlijke hulpbronnen moeten gaan verslinden. De meeste politici ontwijken dus de kern. Zij zagen de financiële crisis niet aankomen en ontlopen ook nu weer de grote vragen zoals de duurzaamheid van economische groei, geldcreatie door commerciële banken, onbeperkt privaat eigendom en overconsumptie. Vanuit de politiek zal de verandering niet komen. We moeten het zelf doen. Jiddu Krishnamurti (1895-1986) omschrijft in het boek Waar zijn wij in hemelsnaam mee bezig? de noodzakelijke revolutie als volgt:

“Een nieuwe samenleving, een nieuwe orde kan niet door een ander in het leven geroepen worden, die zul je zelf moeten scheppen. Een op een denkbeeld gebaseerde omwenteling is helemaal geen omwenteling. De ware revolutie ontstaat innerlijk en zo’n revolutie wordt niet tot stand gebracht door voor de werkelijkheid weg te lopen; nee, die ontstaat alleen als je inzicht hebt in je menselijke verhoudingen, in je dagelijkse bezigheden, in de manier waarop je je gedraagt, de manier waarop je denkt, de manier waarop je spreekt, in je houding tegenover je naaste, jegens je vrouw, jegens je man, jegens je kinderen. Zonder inzicht in jezelf zal alles, wat je ook onderneemt, hoever je je misschien ook aan alles onttrekt, alleen maar meer ellende, meer oorlogen en meer vernietiging teweegbrengen.”

En:

“Afbreken is nodig om achter de waarheid te komen. De echte omwenteling is de innerlijke; door die omwenteling zie je de dingen helder – namelijk door liefde. In die geestestoestand vereenzelvig je je niet met wat dan ook.”

Velen denkers hebben in de geschiedenis van de mensheid gesteld dat  de ware revolutie een verandering van de menselijke geest is. Of dit kan weet ik niet. Dat het nodig is, weet ik wel. Dit is de patstelling waarin wij ons allemaal bevinden. Toch?

Martijn Jeroen van der Linden Filosofie, Kunst

Shoppen

Vandaag liep ik met fototoestel door Amsterdam. Wederom was ik verbaasd hoe wij allemaal constant worden verleid om te kopen. Overal staan prachtige reclameboodschappen. Overal beloftes dat door spullen te kopen onze levens beter zullen worden. Bij diverse bedrijven – zoals Manfield en Starbucks – kunnen wij door te kopen zelfs bijdragen aan het oplossen van wereldproblemen. Geweldig. Shoppen is de oplossing voor alles.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Jean Baudrillard (1929 – 2007) stelde vierenveertig jaar geleden in zij boek Le système des objets dat de sociale orde wordt beheerst door consumptie.Vrij zijn in zo’n orde betekent dat mensen vrij zijn om hun wensen te projecteren op de geproduceerde goederen. Nog steeds is dit zo. Onze vrijheid bestaat eruit dat wij mogen kopen wat we willen.

De afgelopen decennia is consumptie steeds meer een actieve en creatieve bezigheid geworden. Op sociale netwerksites zie ik dat mensen shoppen als hobby beschouwen. Ook het leuk inrichten van je huis is een hobby en zelfs een professioneel beroep. Tevens bestaan er personal shopping assistants. Ik ken diverse mensen die spullen kopen om zich lekker te voelen. Shoppen lijkt alle problemen op te lossen. Het verkrijgen van goederen is echter geen levensdoel. Shoppen misleidt ons. Het is zelfs niet overdreven te stellen dat shoppen gevaarlijk is. Overconsumptie is een van de grootste bedreigingen op deze planeet. Ik laat mij niet langer verleiden. Het kan anders. There is life after shopping.

Martijn Jeroen van der Linden Economie, Filosofie

Het liberale dwaalspoor

Mark Rutte wil werken belonen kopt de Telegraaf vandaag. D66 pleitte onlangs voor een herinvoering van de 40-urige werkweek. Liberalen zijn de weg kwijt: hun opvatting van vrijheid is scheef, ouderwets en eigenlijk helemaal niet liberaal. Hun vrijheid is zelfs gevaarlijk. Overconsumptie is anno 2012 namelijk een serieus probleem.

Weet u dat het vandaag Earth Overshoot Day is? Vandaag is de dag dat de mensheid wereldwijd net zoveel van de Aardse grondstoffen, voedingswaren, en dergelijke heeft opgebruikt als wat de Aarde in één jaar tijd kan genereren. Dit betekent dat we de rest van 2012 op de pof leven, ten koste van jongeren en volgende generaties. Meer informatie is te vinden op de website van het Global Footprint Network.

In plaats van meer werken en meer geld, zouden liberalen moeten streven naar minder werken en meer vrije tijd. Naar een andere vorm van vrijheid dus. Rutte en Pechtold zouden de Nederlandse bevolking moeten vertellen dat onze hedendaagse overactiviteit leidt tot de uitputting van de natuurlijke hulpbronnen, tot continue schaarste, tot onduurzaamheid en dat indien de gehele mensheid maximaal produceert, de aarde ontploft. Het is niet overdreven te stellen dat wij – de mensheid – dienen te kalmeren om te overleven. Helaas zijn wij – en met name liberalen – te angstig om toe te geven dat wij op het verkeerde spoor zitten en dat business as usual geen optie meer is. Liberalen durven niet van richting te veranderen en te kiezen voor meer vrije tijd; zij zijn star, dogmatisch en conservatief; zij zijn schijnliberalen.

Het lijkt mij logisch dat dankzij wetenschap en techniek hard werken veel minder nodig is dan vroeger. Dit is goed nieuws: het betekent dat wij veel vrije tijd kunnen hebben. Vele filosofen uit het verleden zoals Socrates, Spinoza, Lao Tse, Boeddha, Confucius, Krishnamurti, Schopenhauer, Nietzsche en zelfs Adam Smith zagen een vorm van rust al als hoogste goed in het leven. Een pleidooi voor minder werken is dus niets nieuwss

Twee voorspellingen. In 1930 schreef econonoom John Maynard Keynes een essay met de titel Economic possibilities for our grandchildren. Hij dacht dat mensen door de stijging van de productiviteit tegen het eind van de 20e eeuw nog maar twee dagen per week zouden werken en dat de menselijke soort geen schaarste meer zou kennen door de technologische vooruitgang. Hij verwachtte dat de voordelen van productiviteit zouden worden omgezet in meer vrije tijd. Twee jaar later schreef Bertrand Russel het essay In Praise of Idleness waarin hij stelt dat er veel te veel werk in de wereld gedaan is, dat er enorme schade is veroorzaakt door de overtuiging dat werk deugdzaam is en dat wat moet worden gepredikt in de moderne industriële landen heel anders is dan wat er altijd gepredikt. Hij vroeg zich hardop af hoe mensen een dag dienen in te vullen indien mensen nog maar 4 van de 24 uur werken. Zijn voorspelling was een explosie van wetenschap, filosofie, kunst en goede ideeën indien alle mensen minder zouden werken.

Doorgaan met het lezen van “Het liberale dwaalspoor”

Martijn Jeroen van der Linden Filosofie

Wie bestrijden de ecologische crisis?

Er zijn twee soorten mensen die de ecologische crisis bestrijden. De eerste groep stelt dat milieuvriendelijke technieken en schone energie de ecologische crisis zullen oplossen. De tweede groep streeft een radicale transitie, een transformatie van onze cultuur, een ander wereldbeeld na; zij stellen dat de degradatie van de natuur pas zal stoppen indien onze filosofische en zelfs religieuze en spirituele wortels veranderen.

Wat is de heersende filosofische gedachte dan? In de westerse wereld heerst al eeuwenlang het idee dat de mens meester en bezitter van de aarde is. Momenteel klopt dit ook; wij heersen, wij zijn de destructieve heersers van de aarde die anderen soorten (en onze eigen soortgenoten) overrompelen. De grote vraag is hoe lang dit kan doorgaan. Wanneer gaan wij als individu en als groep beseffen dat wij onderdeel zijn van een geheel? Wij maken deel uit van de natuur, wij staan niet alleen tegenover de natuur, maar behoren ook tot de natuur. Wij zijn afhankelijk van de natuur en van elkaar.

Veel mensen maken momenteel nog één grote denkfout. Zij doen alsof producten duurzaam of onduurzaam zijn. Zij vergeten dat er helemaal geen duurzame producten en diensten bestaan.  Alleen meer duurzame. Voor alle producten en diensten zijn immers energie, ruimte en grondstoffen nodig. Dus hebben ze ook allemaal een ecologische voetafdruk. En al deze voetafdrukken samen zorgen ervoor dat de aarde overbelast is. Wij mogen het simpele feit dat elke consumptie productie vereist, die schaarse middelen verbruikt en enige vervuiling veroorzaakt, niet langer ontkennen. In de westerse wereld zullen wij onze levensstijl moeten veranderen om ons Fair Earth Share te leven. Dit wordt als volgt gedefinieerd:

“A Fair Earth Share is the amount of land each person would get if all the ecologically productive land on Earth were divided evenly among the present world population.”  

Wij gaan van een tijd van gelijkheid van kansen naar een tijd waarin het gaat om gelijkheid van gebruik. Pas indien beide groepen het Fair Earth Share als uitgangspunt nemen kan de ecologische crisis worden opgelost. Wij zullen moeten leren leven wat we prediken, anders is het een kansloze missie.

Voor degenen die meer willen weten over de ecologische voetadruk en overconsumpte raad ik het E-book Mijn hemel! Wat gebeurt er op aarde? van mijn PDSE-collega Jan Juffermans aan.