De afgelopen dagen heb ik de belangrijkste ontwikkelingen en lessen na de val van Lehman Brothers in 2008 op een rijtje gezet en er een artikel over geschreven voor Follow the Money. Hieronder de samenvatting in 1 minuut en op de website van FTM vindt u het volledige stuk.
Gisteren kreeg ik het eerste jaarverslag van Dam (De Alternatieve Munt) toegestuurd. Inmiddels heb ik dit document bestudeerd. Het is erg tof om te lezen hoe mensen gezamenlijk in actie komen en laten zien hoe het anders kan. In de praktijk wordt aangetoond dat het huidige geldsysteem geen natuurwet is. Alternatieven bestaan niet enkel in theorie, maar kunnen ook geïmplementeerd worden. Sterker nog, we kunnen zelf doen.
Ik verwacht dat er de komende jaren steeds meer (complementaire) munten zullen worden gebruikt. Internet en IT bieden ongekende mogelijkheden om het heft zelf in handen te nemen en het oligopolie van commerciële banken te doorbreken. Onvrede over het huidige financieel systeem zal dit proces alleen maar versnellen.
Wat is Dam precies? De Alternatieve Munt is een online betaal- en handelsplatform in Rotterdam van ondernemers voor ondernemers. Het platform bestaat onafhankelijk van banken, biedt de mogelijkheid van rentevrij krediet en wil economische activiteit in Rotterdam stimuleren. De website en onderstaande plaat leggen helder uit hoe Dam werkt en hoe simpel het is zelf “geld” te creëren.
Dit is een excellente lezing van Michael Kumhof (IMF) over het Chicago Plan bij de London School of Economics and Political Science. Hij legt uit hoe het huidige monetair systeem werkt, wat de belangrijkste mythes zijn en hoe het anders kan. Opvallend is dat Kumhof stelt dat rond 1950 de kennis van het monetair systeem veel groter was dan nu. Dit kan ik beamen. Ook ik heb de afgelopen jaren ervaren dat veel mainstream economen niets snappen van geldcreatie en de rol van centrale en commerciële banken in dit proces. De belangrijkste lessen van deze lezing:
1) Commerciële banken creëren geld ‘out of thin air’ (ze zijn geen intermediair)
2) Leningen creëren deposito’s (en niet andersom)
3) Zonder bankleningen is er geen geld.
4) Commerciële banken hebben de neiging te veel leningen te verstrekken (geld te creëren). Dit leidt tot crises.
5) Er is een alternatief. Geldcreatie door de overheid. Zie voor meer informatie The Chicago Plan Revisited of bekijk de lezing.
Het paper Inequality, the Great Recession, and a Stagnant Recovery is een sterke bijdrage aan het debat over de crisis. Het is geschreven door Barry Z. Cynamon and Steven M. Fazzari en onlangs (november 2013) gepubliceerd. In dit paper wordt de link tussen uitgaven van huishoudens, consumentschulden en stijgende ongelijkheid van 1980 tot heden in de V.S. onderzocht.
De schrijvers concluderen dat groeiende ongelijkheid een centrale rol heeft gespeeld in de macro-economische dynamiek gedurende deze periode. Stijgende ongelijkheid is volgens hen een belangrijke factor in het verklaren van de toename van consumptie en groei van de schulden bij de middenklasse. Belangrijk is de les dat ongelijkheid meer is dan een sociaal rechtvaardigheidsvraagstuk. Stijgende ongelijkheid kan zelfs leiden tot recessies en zorgt er nu voor dat het economisch herstel niet op gang komt. Wederom wordt duidelijk dat een andere koers nodig is om uit de crisis te komen….
Zojuist is deel I van de Schuldvraag (TROS Radar) online gekomen. Uiteraard heb ik meteen gekeken. De uitleg van het huidige geldsysteem is goed. Het proces van geldcreatie, de belangrijkste oorzaak van de kredietcrisis, wordt met heldere animaties omschreven. De oplossingen gaan wat mij betreft niet ver genoeg. Hierover dient een maatschappelijk debat gevoerd te worden. Gevolgd door een democratisch besluit. De grote vraag is waarom commerciële banken verantwoordelijk zijn voor de geldhoeveelheid in Nederland? Is het niet Ons Geld? En is het niet uiterst vreemd dat de geldhoeveelheid afhangt van het eigen vermogen van banken?
Volgens mij dienen we op zoek te gaan naar een minder imperfect geldsysteem. Een systeem waar geldschepping is genationaliseerd lijkt democratischer. Dit debat dient gevoerd te worden. De grote verdienste van Radar is dat zij het bizarre huidige geldsysteem 5 jaar na de crisis helder hebben uitgelegd. De afgelopen 2 jaar heb ik geregeld geblogd over (het mainstreamen van) geldcreatie. Dat lijkt nu te gebeuren. Bedankt dus Radar!
Het debat over de crisis verloopt verwonderlijk. De problemen die onlosmakelijk verbonden zijn met geldcreatie door bankschuld krijgen veel te weinig aandacht. En omdat de kern van de kredietcrisis al 5 jaar lang vaak genegeerd wordt, bieden de meeste analyses en debatten geen oplossing.
Een oplossing voor de kredietcrisis begint met het begrijpen van het huidige proces van geldcreatie. Dit is heel simpel. Iedere keer als iemand een krediet (bijvoorbeeld een hypotheek) neemt bij een bank, wordt nieuw geld ‘uit het niets’ gecreëerd. Al het girale geld, ruim 95% van het totaal in westerse landen, is momenteel op deze manier gecreëerd. In Nederland door banken als ING, Rabobank, ABNAMRO en SNS. Deze commerciële banken zijn dus geldscheppende instellingen. Kredietverlening = geldcreatie. Geld = bankschuld. Meer geld in omloop betekent meer bankschuld. En omgekeerd, als we al onze bankschulden aflossen, is er nauwelijks geld meer. We ‘huren’ nu in feite nagenoeg al het geld van banken tegen het geldende rentetarief. Deze privatisering van het geldsysteem is uit de hand gelopen. Steeds duidelijker wordt dat de bedrijfseconomische kredietbeslissingen van winstmaximaliserende banken niet overeenkomen met de macro-economische en maatschappelijke behoefte aan geld. De onzichtbare hand faalt.
Het huidige crisisdebat draait vaak om de vraag hoe de overheid aan geld komt en of zij wel of niet moet bezuinigen. De overheid kan momenteel slechts aan geld komen door belasting te innen of door geld te lenen. Zelden wordt geopperd om de overheid zelf geld te laten creëren. Afgelopen maandag deed de hoofdeconoom van de Rabobank, Wim Boonstra, dit opmerkelijk genoeg wel. Hij stelde in het Financieel Dagblad dat monetaire financiering, ofwel geldcreatie door de overheid, uit de taboesfeer dient te komen. Gelijk heeft hij. Om de crisis op te lossen is het zelfs noodzakelijk dat wij ons afvragen waarom commerciële banken het recht op geldcreatie hebben en of er alternatieve geldsystemen zijn. Er is een fundamenteel debat en een democratisch besluit nodig over het recht op geldcreatie. De beslissing ‘hoeveel geld voor wat’ is een essentieel economisch en maatschappelijk stuurmechanisme.
Gezien de omvang van de crisis dient op zijn minst overwogen te worden om van geldcreatie weer een taak van de overheid te maken. Het nationaliseren van de geldcreatie – wel te onderscheiden van nationalisatie van het bankwezen – is een weg uit de crisis en kan bovendien bijdragen aan de transitie naar een circulaire economie en 100% duurzame energie. Banken mogen in zo’n geldsysteem niet meer uitlenen dan zij aan spaargelden binnenhalen en verliezen hierdoor hun geldscheppende karakter. Zij gaan doen wat velen denken dat ze al doen: intermediairen. Bankschuld- en rentevrije geldcreatie door de overheid heeft de potentie de maatschappij te veranderen. Zaak is wel de beslissing ‘hoeveel nieuw geld?’ en ‘waarvoor?’ van elkaar te splitsen, zodat misbruik door politici wordt voorkomen.
Pas indien de problemen van het huidige geldsysteem niet langer gebagatelliseerd worden, maar worden benoemd en aangepakt, is de crisis op te lossen. De huidige rol van banken in het economisch systeem is problematisch. Bankiers zijn dit niet. Hun bedrijfseconomische afwegingen zijn uiterst waardevol. De optelsom van al deze bedrijfseconomische afwegingen leidt echter niet tot de optimale maatschappelijke geldhoeveelheid. Daarnaast zijn er voldoende argumenten om de allocatie van nieuw geld niet langer te laten gebeuren op basis van korte termijn winstmaximalisatie, maar op basis van lange termijn maatschappelijke doelen. Het is tijd voor een fundamenteel debat over het geldsysteem in het algemeen en geldcreatie in het bijzonder. Juist nu de onzichtbare hand faalt.
Dit artikel is eerder deze week gepubliceerd op duurzaamnieuws.nl.
Het essay De kunst van geldscheppen heb ik afgelopen jaar in verschillende fasen geschreven. Het afronden was een worsteling. Maanden heeft het geduurd. Telkens weer ontdekte ik nieuwe informatie en leerde ik meer over het geldsysteem. Ook werd ik geconfronteerd met mijn beperkte schrijftalent. Nu heb ik besloten dit essay te publiceren. Het wordt namelijk niet meer beter. Met De kunst van geldscheppen wil ik het debat over de crisis in het bijzonder en economie in het algemeen verbreden en onze kennis van geld en schuld actualiseren. Commentaar is uiteraard van harte welkom (contact). De ontwikkeling van kennis is immers een gezamenlijk proces. Ons denken gaat voort.
About two weeks ago Standard&Poor’s published an economic research paper with the remarkable title Repeat After Me: Banks Cannot And Do Not “Lend Out” Reserves. It is a must read for economists, bankers, policymakers, politicians and even the general public. Two quotes to give you an impression:
“John Maynard Keynes famously wrote that: “Practical men, who believe themselves to be quite exempt from any intellectual influence, are usually the slaves of some defunct economist.” (1) A modern example of that dictum, relevant to the economy, policy, and markets, is the widespread view that banks can “lend out” their reserves (deposits) at the central bank, as if bank reserves represented a pool of money that is just waiting to “flow into” bank lending. Because such a thing cannot occur and therefore has not occurred, the point is usually made in reverse: banks currently are not “lending out” their reserves–rather they are “parking” their reserves at the central bank or leaving them “idle.” But that they might lend them out in the future is a lurking risk and a reason to be cautious about the central bank engaging in aggressive quantitative easing (QE) (2).” (p2)
And:
“Banks lend by simultaneously creating a loan asset and a deposit liability on their balance sheet. That is why it is called credit “creation”– credit is created literally out of thin air (or with the stroke of a keyboard). The loan is not created out of reserves. And the loan is not created out of deposits: Loans create deposits, not the other way around. Then the deposits need a certain amount of reserves to be held against them, and the central bank supplies them.” (p6)
Without understanding the basics of money creation, money destruction and banking, it is impossible to solve the current crisis. Unfortunately a lot of text books (and a lot of people) give a wrong explanation of the current monetary system. Fortunately there are more and more economists queueing up to dismiss these wrong explanations. Positive Money made a nice overview. Slowly but surely our knowledge of the system is increasing….
Afgelopen week heb ik samen met Platform DSE-collega Lou Keune onderstaand commentaar geschreven bij het Rapport van de Commissie Wijffels (zie hier het originele document).
Commentaar bij het rapport Naar een Dienstbaar en Stabiel Bankwezen van de Commissie Structuur Nederlandse Banken
Het rapport van de commissie Wijffels over het Nederlandse bankwezen is positief ontvangen. Niet ten onrechte. Het rapport is helder geschreven, zeer informatief, geeft inzicht in zwakke elementen in het bankwezen en bevat een veelheid van op zich relevante aanbevelingen. Die aanbevelingen betreffen de vereisten te stellen aan hypotheken, versterking van de buffers van de banken, verbetering van het toezicht op de banken en op de economie als geheel, geordende afwerking van faillissementen van banken, en zo meer. Toch zijn wij zeer teleurgesteld over dit rapport. Die teleurstelling heeft vooral te maken met de analyse die de commissie maakt van het huidige financiële stelsel en het missen van de kern van het probleem: geldcreatie door particuliere banken.
In onze visie staat centraal dat sinds de neoliberalisering van de economie – sinds eind jaren zeventig van de vorige eeuw – er een enorme explosie van creatie van geld heeft plaatsgevonden. Hoe komt dit? Private banken hebben de afgelopen decennia het initiatief gekregen en genomen in de geldcreatie. In toenemende mate is geldcreatie dus bepaald door private belangen op de markt. Steeds meer is geld hierdoor het dominante criterium geworden voor de ontwikkeling van de economie. Alles, ook de reële economie, is onderworpen aan de dwingende maatstaf van maximalisering van geldwinsten. Dit verschijnsel wordt ook met de term financialisering van de economie aangeduid. Door economen is deze ontwikkeling verantwoord door het neoklassiek theorema, dikwijls wiskundig geconstrueerd, dat de markt uiteindelijk de problemen oplost en welvaart voortbrengt. De financieel-economische crisis zoals die met het failliet van Lehman Brothers zichtbaar werd, is echter een van de gevolgen van dat type denken.
Er is dus een zeer instabiel financieel stelsel ontstaan. Dat is op zich een groot probleem. Nog wezenlijker is dat die ontwikkeling de tendensen tot ecocide en tot sociale tegenstellingen heeft versterkt. Want de beschikbaarheid van het door private banken uit niets gecreëerde geld dwingt tot het zoeken van winstgevende aanwendingen, ook als het reële nut of de wijsheid van die aanwendingen zeer twijfelachtig is. Zie onder andere de onverantwoordelijke manier waarop leningen zijn verstrekt aan regeringen (als in Griekenland) en aan sectoren als het vastgoed. En ook de private overconsumptie is met kredieten enorm gestimuleerd, reden waarom wij nu te maken hebben met bijvoorbeeld een onverantwoord hoge ecologische voetafdruk. De afgelopen decennia zijn allerlei ecologische en maatschappelijke kosten niet meegeteld omdat zij niet of te weinig vergezeld gingen van monetaire transacties.
Om deze en andere redenen hebben wij ten behoeve van de commissie Wijffels o.a. aanbevolen (zie eerder inbreng) om creatie van geld weer het monopolie te maken van de publieke overheden, en om geldcreatie volledig te laten leiden door vereisten van de reële economie, dus door de ecologische en sociale mogelijkheden en behoeften (menswaarden en natuurwaarden). Dat zou ook geleid moeten hebben tot inkrimping van de financiële sector. Daarbij hadden wij, eerlijk gezegd, de verwachting dat gezien de statuur en de opvattingen van de commissievoorzitter Wijffels, deze meer fundamentele problemen zouden worden erkend, en ook meegenomen in de aanbevelingen.
Kortom, de eerder genoemde aanbevelingen van de commissie kunnen zeker positief gewaardeerd worden. Maar tegen de achtergrond van de meer fundamentele crisis van het financieel-economisch stelsel hebben zij hooguit, en op onderdelen, een mitigerende werking. Ten principale verandert er niets. Het oneindige geloof in de markt, wat de crisis heeft veroorzaakt, heerst nog steeds. Ondanks dat wetenschappelijk bewijs dat geldcreatie door de overheid tot inflatie leidt ontbreekt, blijven velen geloven in de onzichtbare hand.
Debt: The Good, the Bad and the Ugly is an explanation of the monetary system by Dutch economist Dirk Bezemer (University Groningen). A must see for anyone who wants to understand the current crisis. It consists of four parts. Dirk explains the history of money, bubbles, crises and gives some solutions.
Main message: we are in a debt crisis because banks created too much money (in the form of loans) for speculative assets. In other words, most bank credit is not used for the real economy (productivity), but for price speculation. Unfortunately most of our politicians propose measures that do not address this private debt problem. They extend the crisis by ignoring the cause.
Dirk states we can solve the crisis if we restructure debt, regulate banks and increase credit for productive activities. These are good ideas. My main criticism of Bezemer is that he doesn’t question the privilege of banks to create money. He wants to regulate and to shrink current banks in stead of changing the system. But his analysis is strong. His final remark is even brilliant:
“But we can only do this, when we first start thinking again about how our economy is shaped by credit and debt.”
Martijn Jeroen van der Linden 