Bovenstaand een portret van mij geschilderd door mijn broertje Roel van der Linden. Dit is een zijweg in zijn oeuvre van zelfportretten. Roel heeft al honderden, zo niet duizenden zelfportretten geschilderd. Zelfportretten zijn een instrument voor zelfonderzoek; zij bieden de mogelijkheid objectief naar jezelf te kijken.
Roel kijkt al jaren naar zichzelf, niet per se in de letterlijke zin, hij onderzoekt zijn motieven. Hij vraagt zich af waarom hij doet. In zijn geval schilderen. Hij vraagt zich dus af waarom hij schildert. Hij schreef onlangs:
“Hoe meer ik bezig ben met schilderen, hoe meer schilder ik word, hoe meer ik mijzelf ga vereenzelvigen met de schilderkunst. Al kan ik puur theoretisch niet meer of minder schilder zijn, ik ben me in ieder geval meer bewust dat ik schilder en wat dat betekent. Door het observeren van mezelf ten opzichte van de schilderkunst kan ik een voorlopige conclusie trekken; ik schilder uiteindelijk zonder reden; ik schilder om het schilderen. Maar er zijn wel natuurlijke noodzakelijkheden: ik wil/moet gezien worden om te kunnen overleven, om mezelf en mijn schilderijen te kunnen voortplanten. Er lijkt dus een soort biologische noodzaak (doel) te bestaan: voortplanting. In feite is dit logisch, mijn schilderijen komen voort uit de schilderkunst en ik wil op mijn beurt de schilderkunst beïnvloeden met mijn schilderijen, daaruit volgt de voortplanting van de schilderijen. De kans mezelf voort te planten wordt ook vergroot door een toenemende macht van mijn schilderijen en de daarbij behorende toename van macht voor de schilder. Meer macht betekent meer voortplantingskansen. Waarom dat uiteindelijk allemaal is, is een raadsel en niet te begrijpen, er lijkt geen doel te zijn anders dan ‘bestaan’. Dit geldt voor zowel de schilderijen als voor de schilder. Het doel van het leven is het leven zelf. Dit alles schilder ik, inclusief twijfels.”
Schilderen lijkt op filosofie. Socrates zijn lijfspreuk was “γνῶθι σεαυτόν”. Ofwel “ken uzelf”. Ruim 2400 jaar geleden spoorde hij zijn stadgenoten aan tot zelfonderzoek en moedigde hij hen aan tot het verbeteren van hun innerlijk. Socrates bleef hen bestoken met vragen om hen hun eigen onwetendheid te laten inzien. Hij stelde:
“Een niet onderzocht leven is niet de moeite waard geleefd te worden.”
Ook in onze tijd is zelfonderzoek nodig. Door zelfonderzoek leren we dat we onszelf nooit helemaal kunnen kennen. Wijzelf en onze omgeving veranderen namelijk constant. Ik denk dat juist door jezelf te schilderen of te tekenen en over het ‘ik’ te filosoferen, een mens zichzelf kan overstijgen. Juist door een zelfportret kan de eenheid van het leven duidelijk worden. Juist door zelfanalyse blijkt dat het ‘ik’ een deel van het geheel is. Juist door zelfonderzoek kom je erachter dat je niet het middelpunt van de wereld bent, maar een onderdeel. Kortom, laten we onszelf onderzoeken en onszelf vooral niet te serieus nemen. Pas dan verandert ons wereldbeeld en daarmee de wereld…
Martijn Jeroen van der Linden 