Wat zou ik Ayn Rand (1905-1982) graag ontmoeten en met haar filosoferen. Haar prestaties zijn namelijk tegelijkertijd groots en dubieus. Om deze reden is dit stuk zowel een ode aan als een aanklacht tegen haar filosofie.
Wat zijn haar prestaties dan? Zij heeft het objectivisme ontwikkeld. Haar boeken The Fountainhead en Atlas Shrugged zijn na de Bijbel de meest verkochte boeken in de VS. Vele bedrijven en mensen in Silicon Valley hebben namen die in haar boeken voorkomen. Miljoenen mensen zijn gaan leven als de hoofdpersonen in haar boeken. Mede door haar is de aanname van eigenbelang waarheid geworden. Tevens behoorde Alan Greenspan tot haar vertrouwelingen. Haar invloed was – en is – enorm. Rand is groot, heel groot.
Wat verkondigde zij? Zij predikte een rationele moraliteit en stelde dat laissez-faire kapitalisme het enige systeem is dat hieraan voldoet: op de vrije markt heerst het rationele eigenbelang. Zij zag de staat als een gevaar, net als haar neoliberale collega’s Friedrich van Hayek en Milton Friedman. Altruïsme vond zij slechts.
Wat is haar invloed nu? Neoliberale politici – van links tot rechts – hebben de afgelopen decennia de macht weggegeven aan de markt. Zij baseerden zich – vaak zonder het te weten – op de filosofie van Rand. In feite zijn wij allemaal steeds neoliberaler geworden. Nu, in 2012, kunnen politici de economische crisis niet oplossen, omdat zij nauwelijks invloed hebben; zij hebben niet de macht om de markt in bedwang houden. Sterker nog, politici luisteren tegenwoordig naar financiële markten en rating agencies. Daarnaast proberen wij mede door Rand de wereld in getallen uit te drukken. Steeds weer blijkt dit echter niet te lukken: huizenbubbles, Liborgate, Enron, vastgoedfraude, Credit Default Swaps, allemaal gegoochel met getallen. De waarde uitgedrukt in geld is vaak irrationeel, op niets gebaseerd. De prijsvorming op de vrije markt faalt.
Een paar quotes van Rand:
“If any civilization is to survive, it is the morality of altruism that men have to reject.“
“A government is the most dangerous threat to man’s rights: it holds a legal monopoly on the use of physical force against legally disarmed victims.”
“I swear by my life, and my love of it, that I will never live for the sake of another man, nor ask another man to live for mine.”
Ayn Rand en andere neoliberale economen en filosofen verkondigen een donkere visie op de mens. Mensen zijn veel meer dan rationele, wantrouwende, informatie verwerkende wezens die hun eigenbelang nastreven. Mensen zijn complex en kunnen niet zonder elkaar. Egoïsme en altruïsme zijn beiden onderdeel van het menselijk leven. Kortom, de neoliberale visie is half. Het is tijd voor een nieuwe filosofie. Zullen deugden terugkomen? Ik denk van wel. Nietzsche zei:
“Als de deugd geslapen heeft, zal zij frisser opstaan.”
Voor wie meer van Ayn Rand wil weten raad ik haar eerste televisie optreden in 1959 aan (The Mike Wallace Interview).
Martijn Jeroen van der Linden 